Wat is het verschil, dat het verschil maakt?

 
Eén van de belangrijkste eigenschappen van perceptie is het vermogen om zaken van elkaar te onderscheiden; licht en donker, stilstand en beweging, stilte en lawaai. Als mens hebben we daarenboven ook het vermogen om distincties te maken in de geest: zelf en ander, oorzaak en gevolg, goed en slecht, … Dat vermogen biedt ons ongekende mogelijkheden, maar brengt ons ook vaak in verwarring. Hoe leren we dat onderscheid goed gebruiken?
 
“What’s the difference, that makes the difference?” is een vraag die systeemtheoreticus en filosoof Gregory Bateson stelde, in een conversatie met Alfred Korzybski in zijn boek “Steps to an Ecology of Mind” (1972). Wie zich verdiept in de principes en technieken van Neuro-Linguïstisch Programmeren (NLP) kent de vooronderstelling van Korzybski “The Map is not the Territory” of “De Kaart is niet het Gebied”.
 
Aan de hand van deze metafoor maakt Korbyski de distinctie tussen de ‘kaart’ (de overtuigingen) en het ‘gebied’ (de werkelijkheid). Een belangrijk onderscheid, want in de hoofden van veel mensen is wat ze geloven ook de werkelijkheid. Wanneer je de werkelijkheid te verwart met je eigen perceptie, de betekenis die je geeft en de overtuigingen die je hieruit extrapoleert, verwar je meteen ook jouw zelfperceptie, perceptie over anderen, perceptie van anderen over jou enzovoort.
 
Je hoort verwarde mensen dingen zeggen als:
 

• “Jij maakt mij kwaad!”
• “Je bent veranderd… en ik heb het daar moeilijk mee.”
• “Ik voel mij beledigd door jou!”
• “Jouw gedrag is ongepast.”
• “Ik denk niet dat je begrijpt wat ik bedoel.”
• …

 
Met andere woorden; mensen die werkelijkheid met betekenis verwarren brengen zichzelf in problemen die niet eens in de werkelijkheid bestaan. Ze bestaan enkel in hun eigen hoofd; op hun ‘kaart’. Wanneer ze voorbeelden zien van situaties, gedrag, werkwijzen en overtuigingen die niet overeenstemmen met hun eigen overtuigingssysteem ontstaat cognitieve dissonantie. Dat is de onaangename spanning die je voelt wanneer jou ‘kaart’ niet overeenstemt met het ‘gebied’.
 
Dat onaangename gevoel bestaat enkel in jou. Jouw overtuigingen bestaan enkel in jou. Jouw perceptie bestaat enkel in jou. Je mag daar best wel uiting aan geven. Maar je hoeft die onvrede, die enkel in jou bestaat, niet op te leggen op anderen.
 
Want daar loopt het soms wel ’s mis… Misschien ken je zelf ook voorbeelden van mensen of situaties waar werkelijkheid en overtuigingen door elkaar gehaald worden. Sterker nog; er zijn mensen die er prat op gaan dat zij ‘de waarheid’ kennen; religieuze fanatiekelingen, politici, CEO’s, presidenten, … en waarna toch blijkt dat hun ‘waarheid’ toch niet helemaal ‘werkelijk’ is.
 
Wat is het onderscheid dat het onderscheid maakt?
 
Dat is de vraag waarmee Bateson ons uitdaagt. Wat is het verschil tussen:
 

• Zelf en ander?
• Denken en doen?
• Deel en geheel?
• Bewust en onbewust?
• Moeten en kunnen?
• Proces en inhoud?
• Werkelijkheid en overtuiging?
• Oorzaak en gevolg?

 
Door jezelf dergelijke vragen te stellen, verrijk je jouw eigen ‘kaart’. Door het aanbrengen van verrijkende distincties op jouw mentale ‘kaart’ open je je eigen perceptie-filter. Geef je nieuwe betekenis aan wat je percipieert. Vergroot je jouw mogelijkheden en opties. Verhoog je jouw vermogen om gerichter en effectiever te communiceren.
 
Misschien heb je zelf ook af en toe zaken met elkaar verward… Maar nu je ook bewust bent dat je als mens over het vermogen beschikt om in jouw geest distincties te maken… welke distincties helpen jou dan vooruit?